سید ابوالحسن انگجی تبریزی

سید ابوالحسن انْگَجی تبریزی (۱۲۸۲- ۱۳۵۷ق)، فقیه شیعه و از معترضان سیاست‌های رضاخان. وی از گزینه‌های حوزه علمیه برای قانون طراز اول مجلس مشروطه بود. به سیاست‌های تغییر لباس در دوره رضاخان اعتراض کرد و تبعید شد. شیخ محمد خیابانی از شاگردان او بود.

زندگی نامه

سید ابوالحسن انگجی فرزند آیت‌الله سید محمد شیخ‌الشریعه تبریزی در «انگج» یکی از محلات تبریز سال ۱۲۸۲ق به دنیا آمد. این خاندان را که اغلب متدین و تجارت پیشه بوده اند٬ سادات حسینی تبریزی می نامند.

گفته می شود مظفرالدین شاه قاجار فرمانی همراه با انگشتری الماس ارسال و لقب شیخ الشریعه را به پدر سید ابوالحسن داده است.

انگجی در ۱۸ ذیقعده ۱۳۵۷ق در تبریز درگذشت و در مقبره خانوادگی در تبریز دفن شد. در رثایش در نجف اشرف٬ کربلا و کاظمین مجالس متعددی برگزار گردید. تجار تبریز نیز در نجف اشرف مجلسی گرفتند که مرجع بزرگ شیعه، سید ابوالحسن اصفهانی در آن حضور یافت.

تحصیلات

انگجی ابتدا در تبریز در درس اساتیدی چون میر عبدالفتاح سرابی(متوفای ۱۳۱۱ق) و میرزا محمود اصولی خویی(متوفای ۱۳۱۴ق) مولف مشارق الاصول٬ حاضر شد و ادبیات فارسی و عربی، نجوم، ریاضی٬ فقه و اصول را فرا گرفت. او در سال ۱۳۰۴ق برای ادامه تحصیلات به نجف رفت و در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید.

در سال ۱۳۰۸ق به تبریز مراجعت کرد و تا آخر عمر در آنجا ماند و مرجع تقلید مردم شد. وی فقه و اصول و ریاضی نیز تدریس می کرد و به وعظ و ارشاد پرداخت.

اساتید

در حوزه علمیه نجف:

• محمدحسن مامقانی
• فاضل ایروانی(متوفای ۱۳۰۶ق)
• میرزا حبیب‌الله رشتی
• ملا علی نهاوندی(متوفای۱۳۲۲ق)

شاگردان

• شیخ محمد خیابانی؛ و فقه و *اصول را از وی فراگرفت.
• محمد علی مدرس تبریزی مولف ریحانه الادب
• میرزا فتاح شهیدی تبریزی ملقب به شیخ الاسلام تبریزی
• سيّد محمّد هاشم مرندي خوئي؛ او از انگجی اجازه نقل روایت دارد.
• شیخ علی اکبر اهری
• هدايت اللّه تبريزى غروى
• محمد حسین سبحانی خیابانی
• مرتضی خسرو شاهی؛ وی از انگجی اجازه اجتهاد گرفت.
• سيّد احمد خسروشاهى
• شیخ جواد سلطان القرايی
• سيّد محمود علوى؛ وی امام جماعت مسجد جامع گوهرشاد بود
• سيّد حسين قاضى تبريزى طباطبائی

آثار

• کتاب ازاحة الالتباس عن حکم المشکوک فیه من اللباس
• رساله سؤال و جواب؛ در فقه است و چاپ شده است.
• حاشیه بر المكاسب
• شرح باب الإرث کتاب نجاة العباد؛ چاپ شده است.
• حاشية بر رسائل شیخ انصاری
• کتاب الطهارة
• حاشیه بر رياض المسائل
• رساله عملیه؛ به زبان فارسی است و در دو شکل مفصل و مختصر چاپ شده است.
• شرح الشرایع؛ کتاب الحج این مجموعه چاپ شده است.
• کتاب الحج

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

انگجی ابتدا در دوران نهضت مشروطیت از آن طرفداری کرد و به عنوان یکی از نامزدهای علما برای قانون طراز به مجلس معرفی شد. ولی پس از مدتی با رویۀ مشروطه‌خواهان مخالفت کرد. علت مخالفت انگجی با مشروطه این بود که به نظر برخی مشروطه خواهان تبریز که تحت تأثیر اندیشه های سوسیال دمکراسی قفقازیه و روسیه بودند، مشروطیت با مذهب و به تبع آن متولیان مذهب تباین ذاتی داشت. لذا با اقداماتی به محوریت سید حسن تقی زاده و انجمن ایالتی آذربایجان مردم را علیه حاج میرزا حسن آقا مجتهد تبریزی تحریک کردند تا آنجا که او را مجبور به خروج از شهر کنند و این گونه تحرکات موجب کنار کشیدن برخی از علمای شهر چون سید ابوالحسن انگجی از مشروطه شد.

در جریان این اختلافات آخوند خراسانی فتوایی مبنی بر فساد روش سیاسی دموکرات ها و عدم صلاحیت سیدحسن تقی‌زاده در امور سیاسی صادر می کند. لیکن برخی تصور می کنند تقی زاده توسط آخوند تکفیر شده است. لذا مرحوم آخوند نامه‌ای به انگجی نوشته و تاکید می‌کند که مقصود تکفیر نیست بلکه منظور این است که تقی زاده صلاحیت نمایندگی مردم در مجلس مشروطه را ندارد. او از انگجی می‌خواهد این مساله را به اطلاع مردم تبریز برساند.

مخالفت با رضاخان و عمالش

اولین درگیری او با حکومت رضاخان با سرتیپ محمدحسین آیرم امیرلشکر تبریز بود گفته می‌شد وی در محل فرماندهی خود در روزهای تاسوعا و عاشورا به طور علنی فسق کرده است این موضوع مورد اعتراض برخی از مردم و روحانیون تبریز قرار گرفته و دست به تظاهرات و مخالفت زدند، به دستور شاه سپهبد امیراحمدی از تهران جهت رفع غائله به تبریز رفت و در اولین ملاقات با آیت‌الله انگلجی از او خواست که در رفع اختلافات مساعدت کند، انگلجی ضمن اعتراض به اعمال آیرم گفته بود حاضرم که این خانه‌ام بر سرم فرود آید و آناً(در همین لحظه) بمیرم، به شرطی که پای رضا شاه از ایران کنده شود.» سپس هشدار داد اين مرد ملعون را از تبريز بيرون كنيد، اگر بيرون نكنيد مردم مى‏ روند و با سنگ و چوب او را مى ‏كشند. بدین سان او را از تبريز خارج مى‏ نمايد.

در سال ۱۳۲۴ق نیز پسر حاجى ميرزا هاديخان که از متنفذین بود٬ فحشائی مرتکب شد٬ اما کسی را جرأت مقابله نبود. انگجی در خانه‏ خود با تازیانه بر او حد جاری کرد.

تبعید

موضع‌گیری دیگر انگجی در سال ۱۳۰۷ شمسی در برابر قانون لباس متحدالشکل بود. به موجب ماده دوم این قانون، تنها مجتهدینی که از مراجع تقلید مسلم اهل سنت اجازه فتوا داشتند، پیشنمازان دارای محراب، مدرسین فقه و اصول و حکمت الهی و روحانیون دهات و قصبات و طلاب حوزه‌های علمیه در صورتی معاف بودند که از طرف دو نفر از مجتهدین مجاز، اجازه روایت داشته باشند و یا از عهده امتحان فقه و اصول – که توسط وزارت معارف به عمل می‌آمد – برآیند. در غیر این صورت مجاز به استفاده از لباس روحانی نبودند. این مقاومت منجر به دستگیری و تبعید او و میرزا صادق آقا تبریزی به سمنان شد و پس از پایان تبعید به حوزه درس خود در تبریز بازگشت.

• امام خمینی(قدس سره) با اشاره به مبارزات علمای آذربایجان می گوید: آذربایجان همیشه در صف اول واقع بوده است براى مخالفت با اشرار، براى پیشبرد اهداف اسلام. شما(آذربایجانی ها) مجاهدین خیلى دارید، شما خیابانى دارید و ستارخان دارید و باقرخان دارید، علما دارید، مرحوم آقامیرزا صادق آقا از مجاهدین بود و مرحوم انگجى .... شما مردها داشتید، مردهاى بزرگ داشتید از همه طبقه...

فرزندان

• سيّد حسن(متوفای ۱۴۰۱ق)؛ او از شاگردان حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى و سيد محمّد حجت كوه‌‏كمرى بود. آثاری چون الإنصاف فى حذف الأنصاف دارد. امام خمینی به مناسبت رحلت وی پیامی صادر کرد.
• سيّد محمّد على(متوفای ۱۴۰۴ق)؛ او از علمای بارز بود که از قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز حمایت کرد. در سال ۱۳۵۸ ش در اولين دوره مجلس خبرگان به نمایندگی از مردم آذربایجان حضور یافت.
• سید مهدی(متوفای ۱۳۸۴ق)؛ وی از شاگردان سيد محمد حجت و سيد محمدحسين طباطبايي بود. آثاری چون جامع الأخبار دارد.
• سید ابراهیم؛ وی دارو شناس و استاد دانشگاه تهران است. شیمی کانی فلزات از نوشته های اوست.
• سید اسماعیل؛ در علم پزشکی تحصیل کرده است.
• سید محمود؛ وی نیز در علم پزشکی تحصیل کرد.

پانویس

منابع